Auteursrecht op fotografie nader uitgelegd.

De verschillen tussen (wettelijke) uitzonderingen op het auteursrecht en smoesjes om maar niet te hoeven betalen voor foto’s.

Dit gastblog in geschreven door Marjolein Driessen, advocaat/partner bij Legaltree en gespecialiseerd in auteursrecht en andere intellectuele eigendomsrechten.

In vrijwel alle branches wordt met enige regelmaat inbreuk gemaakt op het auteursrecht. Er worden allerlei kledingstukken gekopieerd, meubels en woonaccessoires nagemaakt. Ook teksten worden overgenomen en gebruikt alsof het eigen teksten zijn. Wilmar heeft daarover dit blog geschreven: Blog plagiaat: wat te doen als mensen je website teksten “lenen”? Maar er is niet één branche waar dagelijks talloze professionals de dupe zijn van inbreuk op auteursrechten. Juist: de fotografiebranche

Fotografen gebruiken hun website en sociale media-accounts vaak als uithangbord om hun werk te etaleren en zodoende nieuwe opdrachten binnen te halen. Vele kleine én grote bedrijven zien daarin een uitgelezen kans om op goedkope (namelijk: gratis) wijze in het bezit te komen van mooie foto’s, die gebruikt kunnen worden voor hun eigen website, een folder, bij artikelen en zelfs in grootschalige reclamecampagnes. Even knippen en plakken, een kind kan de was doen.

Aan auteursrecht wordt vaak niet gedacht. En als zo’n partij er dan op aangesproken wordt dat daarmee inbreuk wordt gemaakt op het auteursrecht op de foto’s, worden tal van redenen naar voren gebracht als excuus waarom ze die foto hebben gebruikt. De zogenaamde auteursrechtsmoesjes. Ik bespreek in dit blog de meest gehoorde en leg ook uit wanneer geen sprake is van een smoesje, maar van een gerechtvaardigd excuus; de uitzonderingen op het auteursrecht. Maar eerst iets meer algemene informatie over het auteursrecht zelf.

Auteursrecht fotografie

Uitgangspunt: op foto’s rust auteursrecht (copyright)

Verreweg de meeste foto’s kwalificeren als werk in de zin van de Auteurswet. Dat wil zeggen: een creatie met een eigen, oorspronkelijk karakter waarbij persoonlijke keuzes zijn gemaakt.

Een werk heeft – kort door de bocht – een oorspronkelijk karakter als het nog niet bestond. Persoonlijke keuzes zijn de keuzes die de maker van een werk ertoe hebben gebracht dat specifieke werk te maken. Bij het maken van een foto zijn er tal van creatieve keuzes die een fotograaf kan maken. Bijvoorbeeld voor wat betreft het onderwerp van de foto, welke sfeer een foto uit moet stralen, de compositie, de hoek van waaruit de foto wordt gemaakt, de belichting, het diafragma en de sluitertijd.

Maar ook bij de nabewerking zijn er nog allerlei creatieve keuzes te maken. Zo geeft een fotograaf zijn eigen persoonlijke noot aan foto’s. Zie in dit kader de ‘Painer’-uitspraak van het Hof van Justitie EU, waarin de diverse mogelijke creatieve keuzes bij het maken van portretfoto’s worden beschreven (ook toe te passen voor andere foto’s). Voor een uitgebreidere uitleg van het auteursrecht en de vereisten verwijs ik onder andere naar mijn eerdere blog: ‘Auteursrecht: automatische bescherming van creatieve werken’.

Nu lijkt het wellicht alsof élke foto een auteursrechtelijk beschermd werk is. Dat is niet juist. Er zijn uitzonderingssituaties waarbij niet altijd sprake is van het vereiste persoonlijke stempel of een oorspronkelijk karakter. Dat geldt bijvoorbeeld voor productfoto’s en banale, alledaagse foto’s, zoals van gebouwen en evenementen die al talloze keren op eenzelfde wijze door verschillende mensen zijn gefotografeerd. Zie voor deze uitzonderingen onder andere het eerdere blog ‘Auteursrecht: mag je al die mooie schaatsfoto’s en oudhollandse winterplaatjes zomaar gebruiken en delen?’. Maar de auteursrechtdrempel is laag, zodat voor verreweg de meeste foto’s geldt dat ze beschermd zijn.

Welke rechten heeft een fotograaf?

Het uitgangspunt is: de fotograaf (NB: dat kan ook een amateur zijn) heeft een exclusief recht op het openbaar maken en verveelvoudigen van de foto’s. De fotograaf mag dus bepalen of een ander zijn/haar foto mag gebruiken en zo ja, onder welke voorwaarden. Worden zijn of haar foto’s zonder toestemming gebruikt, dan zal daar een vergoeding tegenover moeten staan. Let wel, zo’n vergoeding is géén boete zoals ten onrechte vaak wordt gedacht. Het gaat om vergoeding van de daadwerkelijke (reële) geleden schade. De fotograaf moet in de situatie worden gebracht die zou hebben bestaan als er vooraf om toestemming was gevraagd. Dan had de fotograaf de kans gekregen een vergoeding te vragen.

Vaak wordt bij professionele fotografen een licentievergoeding gevraagd voor het gebruik van de foto’s. Daarnaast kan in inbreuksituaties een extra vergoeding worden gevraagd als de naam van de fotograaf/bron niet vermeld is of als de foto is bijgeknipt of op een andere manier bewerkt is door de inbreukmaker. In dat soort gevallen zijn namelijk (ook) de persoonlijkheidsrechten van de fotograaf geschonden. Ook dat is dus een vergoeding van de geleden schade, niet te verwarren met een boete. Naamsvermelding is voor fotografen van belang voor het binnenhalen van nieuwe opdrachten. Als er geen reguliere licentietarieven zijn voor de desbetreffende foto waarmee de schade kan worden bepaald, wordt vaak aangesloten bij de tarieven van Stichting FotoAnoniem.

Uitzonderingen

Gebruik van foto’s zonder toestemming van de fotograaf leidt niet altijd, automatisch tot inbreuk op het auteursrecht. Er zijn uitzonderingen op de hoofdregel. Zo hoef je voor het delen van een foto op sociale media géén toestemming te vragen, mits het gaat om het delen van de foto op het medium waar de fotograaf de foto heeft geplaatst.

Ook privégebruik van een foto is toegestaan, dus zonder toestemming van de fotograaf. Privé is wel echt privé, dus het uitvergroten van de foto en die cadeau geven aan de buurvrouw is niet toegestaan. Ook het aanbrengen van een hyperlink naar een foto of embedded gebruik mag (in verreweg de meeste gevallen). En: een foto gebruiken bij een artikel dat over het onderwerp van de foto gaat, dus als citaat, is onder voorwaarden ook toegestaan. Wel moet bijvoorbeeld de naam van de fotograaf/bron vermeld worden. Zie voor een uitgebreidere bespreking van dit soort uitzonderingen op de vereiste toestemming het hiervoor genoemde blog over auteursrecht op schaatsfoto’s.

Smoesjes ≠ uitzondering

Zoals hiervoor is uitgelegd, betekent niet elk gebruik van een foto zonder toestemming van de fotograaf dat er inbreuk wordt gemaakt. Anders wordt het als er geen sprake is van een gerechtvaardigde uitzondering, maar van een smoesje. En daar zijn er nogal wat van. Fotografen die een partij aanspreken op het gebruik van hun foto(‘s) zonder toestemming, zien in verreweg de meeste gevallen dat de foto wel wordt verwijderd, maar dat er geen bereidheid bestaat de schade te vergoeden. Er zijn daarbij tal van excuses die worden opgeworpen. Dit zijn de meest gehoorde:

  • ‘Ik wist niet dat dat niet mocht’
  • ‘Ik heb maar een heel klein bedrijfje waar ik nauwelijks iets mee verdien’
  • ‘De foto staat gewoon op internet’
  • ‘Dat heeft onze stagiair (of websitebouwer) kennelijk gedaan’
  • ‘Iedereen doet het’
  • ‘Ik vond het gewoon een hele mooie foto, dat is toch een compliment?!’
  • ‘Er stond geen watermerk in’
  • ‘Er stond geen © bij’
  • ‘De foto was niet beveiligd en gewoon te kopiëren’
  • ‘De schadeclaim staat niet in verhouding tot mijn omzet’
  • ‘Ik heb de foto meteen verwijderd’
  • ‘Foto’s zijn elders veel goedkoper’
  • ‘Ik heb de foto van een ander gekregen en die zei dat ik ‘m mocht gebruiken’
  • ‘Auteursrecht is alleen voor kunst met een (grote) ‘K’
  • ‘Jullie moeten de grote vissen hebben, niet mij’
  • ‘Ik heb een stockfoto gebruikt en die zijn rechtenvrij’

Dit soort excuses houdt geen stand.

Toestemming of schadeplichtig?

Voor gebruik van een foto van een ander, heb je in beginsel toestemming nodig (behoudens uitzonderingen zoals hiervoor beschreven). Zonder die toestemming mag je de foto niet gebruiken en moet je de schade vergoeden als je dat toch doet of hebt gedaan:

  • dus óók als de foto intussen al verwijderd is;
  • het maakt niet uit of je ‘te goeder trouw’ bent en dus niet wist dat je foto’s niet zomaar mag gebruiken;
  • het maakt ook niet uit of je maar een klein bedrijf runt, of dat je de foto niet zou gebruiken als je ervoor had moeten betalen;
  • ook maakt het niet uit of je de foto maar even hebt gebruikt of maar heel weinig of zelfs geen geld verdient met je website;
  • “maar de foto is vrij te gebruiken” (lees: zonder moeite van internet te plukken) of niet voorzien van een watermerk is natuurlijk flauwekul. Een auto die niet op slot staat, mag je ook niet meenemen;
  • je kunt je ook niet verschuilen achter het gedrag van iemand anders. Het maakt dus geen verschil of de eigenaar van een bedrijf de foto heeft gebruikt of een stagiair, of dat de foto is toegestuurd door iemand anders. Bedrijven die zonder toestemming een foto gebruiken (dus op hun website of materiaal), kunnen daarop worden aangesproken en zijn schadeplichtig. Als ze vinden dat iemand anders verantwoordelijk is, moeten ze daar zelf achteraan; en
  • stockfoto’s zijn niet rechtenvrij en dus niet (altijd) vrij te gebruiken. Stockfotowebsites hanteren namelijk voorwaarden waaronder foto’s mogen worden gebruikt. In sommige gevallen bijvoorbeeld, is commercieel gebruik van het stockmateriaal niet toegestaan. Doe je dat toch, dan kun je dus alsnog een sommatiebrief met schadeclaim verwachten.

Samenvattend

Voor het gebruik van het werk, zoals foto’s, van een ander heb je toestemming nodig. Gebruik zonder die vereiste toestemming levert inbreuk op en dat betekent dat de geleden schade vergoed moet worden.

Het is voor fotografen uitermate frustrerend hoeveel bedrijven (en mensen in het algemeen) aan knip-en-plakwerk doen en nog altijd de genoemde smoesjes gebruiken als ze op inbreuk worden aangesproken. Vaak gaat het om relatief lage schadebedragen waarvan het de vraag is of je daar nou voor moet gaan procederen. Maar inbreukmakers let op: als de fotograaf een procedure start en in het gelijk wordt gesteld, moet je als inbreukmaker meestal ook de juridische kosten (inclusief advocaatkosten) van de fotograaf vergoeden. En dan kan het ‘zomaar’ gebruiken van een foto een hele dure grap worden.

Ook een probleem met ongeoorloofd gebruik van foto’s? Kijk eens op de website van Legaltree.

                                                                 
Reclamebeeld.nl                          info@reclamebeeld.nl                      06-51520360  

Wilmar Dik

Van der Duynstraat 143

2515 NJ Den Haag





  • 210904-DenHaag-WilmarDik-035
  • 210904-DenHaag-WilmarDik-025
  • 210904-DenHaag-WilmarDik-033
  • 210904-DenHaag-WilmarDik-031
  • 210904-DenHaag-WilmarDik-050
  • 210904-DenHaag-WilmarDik-045
  • 210904-DenHaag-WilmarDik-060
  • 210904-DenHaag-WilmarDik-066
  • 210904-DenHaag-WilmarDik-075
  • 210904-DenHaag-WilmarDik-057
  • 210213-DenHaag-sneeuw-09
  • 210213-DenHaag-sneeuw-07
  • 210213-DenHaag-sneeuw-08
  • 210213-DenHaag-sneeuw-05
  • 210213-DenHaag-sneeuw-06
  • 210213-DenHaag-sneeuw-10
  • 210213-DenHaag-sneeuw-12
  • 210213-DenHaag-sneeuw-11
  • 210209DenHaag-sneeuw-06
  • 210210-DenHaag-kerk-05
  • 210210-DenHaag-kerk-04
  • 210210-DenHaag-kerk-03
  • 210210-DenHaag-kerk-10
  • 210210-DenHaag-kerk-06
  • 210210-DenHaag-kerk-07
  • 210210-DenHaag-kerk-08
  • 210210-DenHaag-kerk-11
  • 210210-DenHaag-kerk-02
  • 210209DenHaag-sneeuw-07
  • 210209DenHaag-sneeuw-09
  • 210209DenHaag-sneeuw-10
  • 210209DenHaag-sneeuw-13
  • 210209-foto-Amare-DenHaag-2
  • portretfoto-den-haag
  • 201104-Den-Haag-fotograaf10