Beeldrechten voor fotografen. Auteursrecht uitleg door fotograaf Wilmar Dik

Elke fotograaf heeft er mee te maken: wat mogen anderen met jouw foto’s. Hoe beroepsmatiger je met fotografie bezig bent hoe belangrijker dit wordt. Want anderen betalen jou om foto’s te maken en te gebruiken. Dan is het wel handig om dat gebruik voorafgaand aan de levering van foto’s goed te bespreken. Op die manier is het voor de gebruiker en/of opdrachtgever helemaal duidelijk waarvoor ze de door jou gemaakte foto’s mogen gebruiken.

Onderaan deze pagina kun je de publicatie van dit artikel bekijken in het fotografiemagazine DigiFotoPro.

Toegegeven, ook bij mij is dat wel eens misgegaan. Toen ik een keer voor een grote eventorganisator foto’s maakte op een beurs vonden zij het logisch dat ze die foto’s zonder extra afspraken en vergoeding mochten doorgeven aan sponsoren. Daar dacht en denk ik anders over en dus hadden we een probleem want de foto’s waren al geleverd. Het is handig dat je voorafgaand aan het maken van foto’s duidelijk hebt wat de opdrachtgever wel en niet met de foto’s mag. Zelf lever ik mijn foto’s altijd onder de voorwaarde dat (alleen) de opdrachtgever mijn foto’s mag gebruiken. Enkel met een extra afspraak mogen ze mijn foto’s doorgeven aan andere partijen. Want als mijn foto’s ook voor die andere partijen waarde hebben dan lijkt het mij normaal dat ik voor de extra waarde ook iets mag vragen.

Op de foto’s die je maakt als fotograaf rust auteursrecht. Hiermee heb jij als fotograaf zeggenschap over wat er met de foto gebeurt. Zo bepaal jij als maker waar, door wie en hoe de foto gebruikt mag worden en heb je het exclusieve recht om jouw foto’s te reproduceren en te verspreiden. Als maker verdien je dus als het goed is aan het gebruik van je foto’s. Daarom is het ook niet zo handig om mee te doen met een fotowedstrijd. Want die willen jouw mooiste beelden graag gebruiken zonder daarvoor een vergoeding aan te bieden.

In de meeste landen ontstaat het auteursrecht zodra de foto is gemaakt. De maker van een foto is de eigenaar van de foto. Of je eigenaar bent van de camera is dus niet relevant. Je moet wel een mens zijn. Als een aap een selfie met jouw camera maakt dan heb jij daar als eigenaar van die camera geen auteursrecht op.

Deze foto heb ik zelf gemaakt. Het lijkt een selfie maar is dat zeker niet. Er zat een polarisatiefilter op mijn lens en die spiegelde nogal waardoor het aapje zichzelf (of een ander aapje?) zag.

Fotografen kunnen gebruikslicenties voor hun afbeeldingen verkopen, waarbij zij specifieke voorwaarden en beperkingen aan het gebruik stellen. Dit kan bijvoorbeeld betrekking hebben op de duur van het gebruik, het geografische gebied en het medium waarin de afbeelding mag worden gebruikt (zoals print, digitaal, reclame). Licenties kunnen variëren van eenmalige betaling voor onbeperkt gebruik binnen afgesproken voorwaarden tot afspraken voor ieder specifiek gebruik. Deze afspraken helpen fotografen om ongeautoriseerd gebruik te voorkomen.

Persoonlijkheidsrechten

In veel landen hebben fotografen ook morele rechten, zoals het recht om als maker te worden vermeld (naamsvermelding) en het recht om te voorkomen dat hun werk wordt vervormd op een manier die hun reputatie kan schaden. Deze rechten zijn vaak niet overdraagbaar, wat betekent dat de fotograaf ze behoudt, zelfs als hij het auteursrecht overdraagt.

Portretrechten

Ik hoor het als grap regelmatig voorbijkomen: Ja maar ik heb wel portretrechten he! Maar wat is dat nou eigenlijk? In Nederland valt portretrecht onder het auteursrecht en biedt het personen die op de foto staan het recht om zich te verzetten tegen een publicatie.

Het Nederlandse portretrecht onderscheidt tussen portretten die in opdracht en niet in opdracht zijn gemaakt:

• In opdracht gemaakte portretten: Bij portretten die in opdracht zijn gemaakt heeft de geportretteerde een sterker recht om te beslissen over de openbaarmaking. De fotograaf kan het portret niet zomaar publiceren zonder toestemming van de geportretteerde. Andersom kan de geportretteerde in sommige gevallen de foto wel zonder toestemming van de fotograaf voor publicatie aanbieden.
• Niet in opdracht gemaakte portretten: Bij portretten die zonder opdracht zijn gemaakt, bijvoorbeeld door een journalist of straatfotograaf, heeft de geportretteerde ook rechten, maar deze worden in balans gebracht met de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. In dit geval mag de maker het portret in principe publiceren, tenzij de geportretteerde een ‘redelijk belang’ heeft om publicatie tegen te houden. Dit belang kan bijvoorbeeld een privacybelang zijn of een commercieel belang.Bekende personen, zoals acteurs of sporters, kunnen bezwaar maken tegen ongewenst commercieel gebruik van hun afbeelding. Dit komt omdat hun beeltenis economische waarde kan vertegenwoordigen. Zonder toestemming mogen derden hier geen voordeel uit halen. Het bestaan van een redelijk belang wordt door de rechter per geval bekeken.

Bij portretten die zonder opdracht zijn gemaakt, komt vaak de vraag op of de maker een beroep kan doen op de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Dit recht wordt afgewogen tegen het portretrecht en de privacy van de geportretteerde. In gevallen van nieuwswaarde of kunstzinnige waarde kan een publicatie gerechtvaardigd zijn. Ook als een geportretteerde hiertegen bezwaar maakt. Echter, als het portret wordt gebruikt voor puur commerciële doeleinden, is toestemming altijd vereist.

Deze foto van mijn nichtje heb ik (met toestemming voor publicatie) gemaakt voor mijn portretportfolio op mensen.photo.

Hoe wel het portretrecht de rechten van de geportretteerde beschermt, berusten het auteursrecht en de persoonlijkheidsrechten nog altijd bij de fotograaf. Het auteursrecht en het portretrecht bestaan dus naast elkaar. Of publicatie van een portret geoorloofd is, moet bij twijfel van geval tot geval worden beoordeeld door de rechter.

Worden je foto’s zonder toestemming door anderen gebruikt?

Auteursrechtschending treedt op wanneer iemand een foto gebruikt zonder toestemming van de fotograaf. Fotografen kunnen vervolgens aanspraak maken op een schadevergoeding. Als je lid bent van een belangenorganisatie met een juridische afdeling dan kun je makkelijk hulp inschakelen. Een eerste brief voor auteursrechtschending kun je zelf versturen. Voorbeeldbrieven zijn online makkelijk te vinden. Mocht het bedrag dat je wil hebben niet binnen een gesteld termijn betaald worden dan kan je de hele zaak overdragen aan een juridische afdeling van bijvoorbeeld de NVJ of DuPho.

Als fotograaf kun je zelf de hoogte van de schadevergoeding bepalen. Dit is geen boete maar een vergoeding voor misgelopen inkomsten. Dit bedrag is gebaseerd op je gebruikelijke licentietarief. Als je het bedrag wil bepalen vraag jezelf dan af: wat had ik gevraagd als de partij die de foto heeft gebruikt wel netjes voorafgaand aan het gebruik toestemming gevraagd zou hebben. Het belangrijkste is dat je dit bedrag kunt onderbouwen en niet zomaar uit de lucht is gegrepen.

Over schadevergoedingen wordt geen BTW berekend dus je hoeft hiervoor dan ook geen factuur te sturen. Ook verkrijgt de wederpartij geen gebruiksrecht bij het betalen van de schadevergoeding. Willen ze de foto blijven gebruiken? Dan kun je hiervoor een aparte licentie verlenen.

Stockfotografie en online platforms

Sommige fotografen werken met stockbureaus. Niet dat je daar financieel veel beter van wordt want foto’s maken en verkopen via stockbureaus lijkt financieel gezien meer op vrijwilligerswerk. Maar als je wel foto’s via stock aanbiedt, dan zou het ook kunnen dat gebruikers van je foto’s gebruiksrechten via dat stockbureau hebben aangeschaft. Staat er dus een foto van jou ergens online zonder dat je daar gebruiksrechten voor hebt afgesproken? Dan kan het nog steeds zo zijn dat deze partij gebruiksrechten buiten jou om heeft aangeschaft via een stockbureau waar je werk te koop staat. Voordat je van een partij een schadevergoeding eist is het dus wel handig om eerst goed te controleren of ze de gebruiksrechten van je foto misschien via een andere weg hebben verkregen.

Wil je meer informatie of specifieke juridische hulp?

Klop vooral niet bij mij aan want ik ben een beroepsfotograaf en geen jurist. Voor meer informatie over specifieke rechten en juridische kwesties kunnen beroepsorganisaties, zoals DuPho, je helpen. Beeldrechten geven fotografen de controle over hun werk en zorgen ervoor dat ze eerlijker worden beloond. Zorg als fotograaf dat je duidelijke afspraken maakt met de partijen die je foto’s willen gebruiken. Door gebruiksrechten goed te regelen kunnen fotografen hun creatieve werk beschermen en profiteren van hun beelden.

Dit artikel is gepubliceerd in het fotografiemagazine DigiFotoPro:

Als je een leuk idee hebt, een opdracht wil bespreken, of tarieven of een offerte wil aanvragen – stuur dan even een email of bel mij. Tot snel!

                                                                 
Reclamebeeld.nl                          info@reclamebeeld.nl                      06-51520360  

Van der Duynstraat 143

2515 NJ Den Haag